Inleiding
Elk mens heeft een eigen en unieke persoonlijkheid met unieke karakteristieken. Toch zijn er bepaalde eigenschappen die sommige mensen gemeen hebben: autisten hebben bijvoorbeeld een aantal kenmerken/symptomen die bij veel dezelfde mensen met het label autisme voor komen. Een voorbeeld daarvan is het probleem op sociaal gebied: voor autisten kan het in meer of mindere mate lastig zijn om sociale situaties goed in te schatten. Een vraag die gesteld kan worden over autisme is: hoe lang bestaat het al? Autisme bij mensen lijkt niet opeens te zijn ontstaan, maar toch is er pas in 1908 voor het eerst over geschreven door Eugen Bleuler, een Zwitserse psychiater[1]. Sindsdien is steeds meer bekend geworden over autisme en lijken steeds meer mensen onder het begrip autisme te vallen. Welke invloed heeft de begripsvorming op mensen en welke invloed hebben de mensen op het begrip autisme?
Sociale constructies
Aan de hand van enkele teksten van Hacking zal in dit essay het onderwerp sociale constructies worden behandeld. Autisme zal als leidraad worden genomen om begrippen nader te verklaren. In paragraaf 1 zullen enkele begrippen de revue passeren die belangrijk zijn voor het bepalen van de positie van Hacking. Vervolgens zal in paragraaf 2 worden ingegaan op de verschillende posities die er bestaan omtrent sociale constructies. Daarna zal in paragraaf 3 de positie van Hacking worden beschreven ten aanzien van de creatie van ‘’possibilities of personhood’’ en ‘’subjectieve identiteiten’’. Tot slot zal in paragraaf 4 een conclusie volgen waarin het voorgaande wordt samengevat.
Betekenis van belangrijke begrippen
In het boek The Social Construction of What? beschrijft Ian Hacking wat een sociale constructie is. Het algemene standpunt lijkt te zijn dat de maatschappij, of een gedeelte daarvan, een (geestelijke) stoornis kan construeren[2]. Volgens Hacking speelt niet alleen de sociale constructie een rol, maar is ook de houding of persoonlijkheid van de geclassificeerde belangrijk. De algemene opvatting is in dit opzicht eenzijdig, aangezien de algemene opvatting is dat alleen de sociale constructie invloed heeft op de geclassificeerde. Hacking is van mening dat er sprake is van een wisselwerking tussen de sociale constructie en de persoon die een bepaalde classificatie toegedicht krijgt. Een sociale constructie is kortgezegd een maaksel van de maatschappij dat invloed heeft op geclassificeerde personen.
Symptomen en gedragskenmerken
Autisme is een sociale constructie, aangezien er door een aantal psychiaters symptomen en gedragskenmerken zijn vastgesteld die bij autisme passen. Elk persoon met autisme is echter anders en er zijn verschillende vormen van autisme. De typische symptomen en gedragskenmerken kunnen daardoor veranderen. Het is echter ook zo dat personen die de diagnose autisme hebben zich anders kunnen gaan gedragen door die diagnose. De wederzijdse beïnvloeding tussen classificatie en gedragingen van een geclassificeerde is onderdeel van de opvatting van Hacking.
Vijftal onderdelen als raamwerk voor analyse van sociale constructies
Hacking heeft een vijftal onderdelen benoemd als raamwerk voor analyse[3] van sociale constructies: A. Classificatie, B. De mensen, C. Instituties, D. Kennis en E. Experts. De ‘’motoren van ontdekking’’ van nieuwe sociale constructies zijn 1. Tellen 2. Kwantificeren 3. Normen creëren 4. Verbinden/correleren 5. Medicaliseren 6. ‘’Biologiseren’’ 7. ‘’Genetiseren’’ 8. Normaliseren 9. Bureaucratiseren 10. Identiteit opeisen. Deze ‘’motoren’’ hebben effect op de soorten (Engels=kind) mensen waarop het wordt toegepast.[4] Mensen met autisme of obesitas veranderen door de manier waarop ze behandeld worden. Het is niet zo dat dit soort mensen gefixeerd zijn, er is daarom sprake van een moving target (oftewel bewegend doel).[5]
Bestond autisme niet eerder
Zoals in de inleiding werd beschreven ‘’bestaat’’ autisme sinds 1908, waarbij de vraag opkomt of autisme eerder niet bestond. Hacking beschrijft drie opties[6]: A. Voor een bepaalde tijd waren er geen mensen met autisme en daarna waren er veel mensen met autisme, B. Voor een bepaalde tijd was autisme geen groep van mensen, waardoor mensen zichzelf niet op deze manier zagen. Na een bepaalde tijd ervaarden autisten zichzelf als autist en werd dit een manier waarop anderen naar ze keken, C. Een autistisch persoon, als soort van mensen, bestond niet voor een bepaalde tijd maar na een bepaalde tijd wel.
Optie A is dus dat er voor 1908 geen mensen met autisme waren en na 1908 wel. Optie B is dat autisten altijd al bestonden, maar voor 1908 niet als zodanig werden erkend. Optie C is dat autisme eerst niet bestond en daarna wel. Over het algemeen, dus niet alleen bij autisme, lijkt optie B de meest aanvaarde en gebruikelijke manier van denken over een soort van mensen.
Perversie en perverse personen
Volgens Hacking claimde Davidson dat perversie en perverse personen werden gecreëerd eind negentiende eeuw. Perversie is een ziekte gecreëerd door een nieuw (functioneel) begrip van ziektes. Hacking noemt het voorgaande het ‘’verzinnen van mensen’’[7]. Het verzinnen van soorten mensen is bij meerdere ‘’ziektes’’ gebeurd, zoals bij het eerder aangehaalde autisme. Autisme werd bijvoorbeeld ‘’verzonnen’’ door Bleuler.
Een classificatie kan een ‘looping effect’ hebben: door de classificatie van personen kunnen die geclassificeerde personen zich op een bepaalde manier gedragen, waardoor de classificatie ook weer verandert. Iemand met autisme of iemand die homoseksueel is zal zich op een bepaalde manier gedragen. Er kunnen onderlinge verschillen zijn tussen de gedragingen van autisten of homoseksuelen, waardoor de classificatie ook weer veranderd kan worden. Zo is er sprake van een looping effect en dit kan als een moving target worden gezien.
Visies ten aanzien van sociale constructies
Er zijn twee visies die belangrijk zijn ten aanzien van de classificatie van mensen en die visies zijn derhalve dus ook belangrijk voor sociale constructies: de statische visie en de dynamische visie.[8] De statische visie houdt in dat alle soorten/categorieën van sociale constructies zijn gecreëerd en gefixeerd door mensen. Een classificatie kan groeien of worden herzien, maar als de sociale constructies eenmaal definitief zijn vastgesteld dan is het gefixeerd en dan is er geen sprake meer van interactie met de geclassificeerde[9].
Hacking is voorstander van de dynamische visie: de classificatie is een onderdeel van de dynamiek. Volgens Hacking zijn de mensen die worden geclassificeerd, de experts die classificeren, de instituties waarbinnen experts en mensen interactie hebben en de kennis over de classificatie belangrijk[10]. De classificatie van bepaalde soort mensen is dus belangrijk, net als hoe er met die classificatie wordt omgegaan.
Statische visie
Het voorbeeld van autisme kan hier worden gebruikt om de visies te verduidelijken. In de statische visie krijgen autisten de classificatie autisme. Het is mogelijk dat autisme in meerdere subgroepen wordt onderverdeeld, een voorbeeld daarvan is Asperger. De classificatie van autisme kan dus groeien. Mensen waarbij autisme wordt vastgesteld veranderen in de statische visie echter niet, dus er is nauwelijks sprake van een interactie tussen de classificatie autisme en de autisten.
Dynamische visie
In de dynamische visie is er echter wel sprake van een interactie tussen de classificatie van autisme en de autisten. Als er bij iemand autisme wordt vastgesteld, kan het zo zijn dat die persoon zich anders gaat gedragen omdat diegene begrip kan krijgen voor zijn situatie. Als een autist bijvoorbeeld weet dat moeite met sociale situaties onderdeel is van zijn of haar persoonlijkheid en dat meerdere mensen hier last van hebben, dan is het wellicht gemakkelijker om met die eigenschap om te gaan. Bovendien kan een autist bijvoorbeeld training krijgen in het leren begrijpen van de emoties van anderen, waardoor een autist minder moeite krijgt met sociale situaties. Deze dynamische visie is dus de visie die door Hacking wordt aangehangen.
Positie van Hacking
Voor het verder bepalen van de positie van Hacking over ‘possibilities of personhood’ en subjectieve identiteiten is het belangrijk om de begrippen te verklaren. De mogelijkheden van de persoonlijkheid (possibilities of personhood) houdt in dat er verschillende soorten mensen zijn die een eigen persoonlijkheid hebben. Sommige mensen zijn bijvoorbeeld autistisch, anderen zijn weer narcistisch of hebben obesitas. Tegenwoordig is er een veelvoud aan soorten mensen, waardoor vrijwel iedereen een bepaald label heeft. De persoonlijkheid van iemand wordt mede bepaald door de maatschappij waarin iemand leeft. Een maatschappij verandert gedurende de jaren en de ontwikkeling van zo’n maatschappij gebeurt in elke cultuur op een andere tijdschaal. Persoonlijkheden kunnen derhalve mee veranderen.
Subjectieve identiteit
De subjectieve identiteit is de manier waarop een individu zichzelf identificeert, bijvoorbeeld als rustig of als supporter van een voetbalclub. Daar tegenover staat de objectieve identiteit, de manier waarop anderen tegen het individu aan kijken. Volgens eerdergenoemde instanties en experts kan iemand als autist of als krankzinnig worden beschouwd. Er kan een onderscheid worden gemaakt tussen essentialisme en nominalisme[11]. In het essentialisme is bepaald dat elk object een bepaalde essentie heeft, bijvoorbeeld het mens zijn. Ongeacht individuele verschillen blijft de overeenkomst van mens-zijn bestaan. In het nominalisme is er sprake van een bepaalde term waar een soort in valt, maar er bestaat wel een onderscheid binnen die soort. Mensen zijn bijvoorbeeld allemaal mens, maar elk individueel mens is uniek en heeft eigen karakteristieken.
Hacking is aanhanger van dynamische visie
De positie van Hacking is eerder in dit essay al naar voren gekomen: Hacking is aanhanger van de dynamische visie. Hiermee is duidelijk dat hij van mening is dat de subjectieve identiteit en sociale constructies elkaar wederzijds beïnvloeden. Op een bepaald moment wordt er een term verzonnen voor bepaalde eigenschappen van vergelijkbare personen, zoals bij autisme in 1908. Dit is het geval bij vrijwel elke stoornis of ziekteverschijnsel. Het is niet zo dat er opeens een stoornis ontstaat: er hebben waarschijnlijk altijd al autisten bestaan, alleen werden ze niet als zodanig benoemd. Mensen met een bepaalde stoornis zullen niet altijd hetzelfde blijven: door ervaringen of andere karaktereigenschappen kunnen mensen zich anders gedragen. Autisten kunnen bijvoorbeeld gedurende hun leven steeds beter omgaan met hun ‘stoornis’, waardoor het begrip autisme ook weer verandert.
Het voorgaande komt er kortweg op neer dat subjectieve identiteiten door sociale constructies kunnen worden beïnvloed. Hoe meer er over een bepaalde constructie bekend is, des te beter een individu zichzelf kan identificeren met die constructie. In de afgelopen honderd jaar is er steeds meer bekend over bepaalde karaktereigenschappen, waardoor personen steeds beter kunnen worden geclassificeerd.
Geclassificeerde en classificatie
Tegen de dynamische visie die Hacking aanhangt kunnen een aantal argumenten wordt aangedragen. Zo kan er worden afgevraagd in hoeverre een geclassificeerde en de classificatie elkaar daadwerkelijk beïnvloeden. Als er wordt vastgesteld dat iemand autistisch is, dan betekent dat niet meteen dat diegene zich anders gaat gedragen. Bovendien kan een sociale constructie ook veranderen door uitgebreid onderzoek en dus hoeft de sociale constructie niet noodzakelijk te veranderen door gedragingen van een geclassificeerde.
Een classificatie van iemand lijkt niet altijd even nuttig. Als iemand bijvoorbeeld homoseksueel is en als beroep profvoetballer heeft, dan kan zoiets wellicht tegen diegene worden gebruikt. Door supporters kan een classificatie dan als negatief bedoelde uiting worden gebruikt. De sociale constructie van homoseksualiteit heeft positieve en negatieve kanten. Positief is dat mensen met homoseksuele gevoelens zich als zodanig kunnen uiten, negatief is dat andere mensen het als scheldwoord kunnen gebruiken of er andere negatieve uitingen aan geven. Daardoor kan er een bepaald stigma ontstaan omtrent een bepaalde sociale constructie. Het is de vraag of dit altijd wenselijk is.
Inherent aan een sociale constructie
Een ander argument dat tegen de dynamische visie kan worden ingebracht is dat het inherent aan een sociale constructie is dat het verandert. In verschillende culturen en tijdperken wordt er anders aangekeken tegen bijvoorbeeld homoseksualiteit. Pas sinds 1 april 2001 is het homohuwelijk in Nederland mogelijk gemaakt, wat betekent dat in de jaren voor de wet werd afgekeurd dat mensen van hetzelfde geslacht met elkaar huwden. Kennelijk is homoseksualiteit in vroegere tijden niet op dezelfde manier geaccepteerd als tegenwoordig het geval is. Tegenwoordig is het bovendien niet zo dat in alle culturen homoseksualiteit wordt geaccepteerd, dus de sociale constructie van homoseksualiteit is in andere tijden of culturen in mindere mate aanwezig. Het lijkt er dus op alsof een sociale constructie pas kan veranderen als het als zodanig wordt erkend. Sinds homoseksualiteit in Nederland volgens de wet geaccepteerd is, is de sociale constructie dus veranderd.
Hoeverre is autisme biologisch
Terugkomend op autisme kan nog worden afgevraagd in hoeverre autisme biologisch is of dat het een sociale constructie is[12]. Indien autisme een biologische aard heeft, dan heeft het begrip sociale constructie wellicht weinig waarde. Voor autisten kan het dan moeilijk of vrijwel onmogelijk zijn om hun gedrag aan te passen, waardoor de wederzijdse beïnvloeding tussen de classificatie autisme en de geclassificeerde autist weg lijkt te vallen. Als autisme een biologische aard heeft is het nog steeds mogelijk om een classificatie te gebruiken, maar dan heeft het misschien geen nut om de wisselwerking tussen het begrip autisme en de autist zelf te onderzoeken.
Conclusie
De dynamische visie van Hacking lijkt goed beargumenteerd: door het ontstaan/verzinnen van bepaalde classificaties gaan mensen zich op een bepaalde manier gedragen. Van wederzijdse beïnvloeding tussen de classificatie en de geclassificeerde lijkt ook sprake te zijn, gezien het feit dat instituties en experts inspelen op een classificatie. Iemand met een (ernstige) handicap kan bijvoorbeeld recht hebben op een uitkering, waardoor de overheid meedenkt met dit soort mensen. Bovendien kan er sprake zijn van een looping effect, waardoor classificaties en een geclassificeerde zich telkens aanpassen aan nieuwe inzichten. Sociale constructies kunnen in verschillende tijden en op verschillende manier ontstaan en ontwikkelen. Bekeken vanuit de statische visie heeft zo’n sociale constructie wellicht altijd al bestaan zonder dat het als zodanig werd erkend. De vraag is dan ook in hoeverre er daadwerkelijk een dynamische en wederzijdse relatie bestaat tussen classificatie en geclassificeerde. Het raamwerk van analyse en de motoren van ontdekking zijn bovendien nuttig als manier van analyseren. Tegen de visie van Hacking zijn enkele tegenwerpingen denkbaar, maar naar mijn mening heeft Hacking op een duidelijke en goede wijze beargumenteerd waarom zijn dynamische visie juist is.
Sociale constructies
Al met al lijkt duidelijk te zijn dat er sociale constructies bestaan vanaf het moment dat het als zodanig wordt onderkent. Homoseksualiteit of autisme zijn niet ineens ontstaan, maar het heeft relatief kort geleden pas erkenning gekregen door onder meer psychiaters en de wet. De statische en dynamische visies zijn de belangrijkste manieren om naar een sociale constructie te kijken. Voor allebei zijn er goede argumenten en tegenwerpingen te verzinnen.
[1] Pagina 7 van de lezing van Hacking over Moving Targets.
[2] Pagina 116 van The Social Construction of What?
[3] Pagina’s 4-5 van de lezing van Hacking over Moving Targets.
[4] Pagina 12 van de lezing van Hacking over Moving Targets.
[5] Idem.
[6] Pagina 13 van de lezing van Hacking over Moving Targets.
[7] Making up People, pagina’s 99-100.
[8] Pagina 3 van de lezing van Hacking over Moving Targets.
[9] Making up People, pagina 106.
[10] Pagina’s 3-4 van de lezing van Hacking over Moving Targets.
[11] Pagina’s 3-4 van de lezing van Hacking over Moving Targets.
[12] In The Social construction of What (hoofdstuk 4) vraagt Hacking zich dit ook af, gelet op de titel van dit hoofdstuk (Madness: Biological or Constructed).