Schaaknovelle
Geschreven door Stefan Zweig
In deze review zal het boek Schaaknovelle worden beoordeeld. De review kan spoiler-alerts bevatten.
Achtergrond van de schrijver
Stefan Zweig is op 28 november 1881 geboren in Wenen en is op Petrópolis (Brazilië) overleden op 22 februari 1942. Hij was een schrijver van Joodse afkomst die Germanistiek, Romaanse kunst en filosofie studeerde in Oostenrijk, Frankrijk en Duitsland. Als schrijver en biograaf heeft Zweig boeken geschreven over veel historische en literaire personen uit het Europese cultuurgebied. Bovendien heeft Zweig romans en novellen geschreven met mooi taalgebruik en met een psychologische benadering.
Hoewel Zweig Joods was, waren hij en zijn familie niet religieus. Tijdens het begin van de Eerste Wereldoorlog meldde Zweig zich bij de oorlogspers om over de oorlog te schrijven, maar na verloop van tijd werd hij tegenstander van oorlogen. Mede hierdoor verhuisde Zweig naar Zürich in het neutrale Zwitserland. Na afloop van de oorlog verhuisde hij terug naar Salzburg in zijn thuisland Oostenrijk.
Zweig was maatschappelijk betrokken en hij was tegenstander van revanchisme en nationalisme. Hij was een voorstander van een (geestelijk) verenigd Europa. Nadat de nationaalsocialisten in 1933 de macht kregen in Duitsland verhuisde Zweig naar Londen, waarna zijn boeken in Duitsland werden verboden. Na het aannemen van de Britse nationaliteit aan het begin van de Tweede oorlog, kwam Zweig via een omweg langs New York, Argentinië en Paraguay in Brazilië terecht. Op 22 februari 1942 pleegde hij samen met zijn tweede vrouw zelfmoord wegens de treurigheid van de vernietiging van Europa. Zweig heeft met zijn vele boeken een belangrijke rol gespeeld in de literaire wereld vanaf 1900 tot aan zijn dood in 1942.
Achtergrond van het boek
Schaaknovelle (in het Duits Schachnovelle) is door Zweig geschreven tijdens zijn periode in Brazilië. Het boek is zijn laatste en bekendste boek dat Zweig geschreven heeft. Een belangrijk onderdeel van het verhaal is schaken, alhoewel hijzelf geen hele goede schaker was. De psychologie van de personages speelt een grote rol in het boek.
Indeling van het boek
Het boek waarop deze review gebaseerd is, is in 2004 door Athenaeum – Polak & van Gennip uitgegeven. De Nederlandse vertaling is gedaan door Willem van Toorn. Het oorspronkelijk in het Duits geschreven boek is geschreven door Stefan Zweig. In totaal heeft het boek 99 pagina’s en het bevat geen hoofdstukken. In 1960 is de film Schachnovelle in première gegaan onder regie van Gerd Oswald.
Inhoud van het boek
Het verhaal speelt zich af op een boot die vanaf New York op weg is naar Buenos Aires. De hoofdrolspelers in het boek zijn de regerend wereldkampioen Mirko Czentowitz en de onbekende Dr. B. De verteller van het verhaal speelt een ondergeschikte rol in het boek en zijn taak is om beide spelers tot een schaakwedstrijd te verleiden.
Czentowitz is een verweesde schipperszoon die bij toeval in het klooster in Servië wordt ontdekt en door te schaken kan hij ontsnappen aan zijn uitzichtloze situatie. Hoewel hij veel talent heeft, kan Czentowitz niet ‘’blind’’ een partij spelen, maar heeft hij een schaakbord nodig om de stelling in te beelden. Een belangrijk argument voor Czentowitz om veel te schaken is het verdienen van geld, waardoor hij hoogmoedig is geworden. Hij speelt daarom tegen betaling met een groep medepassagiers op het schip. Nadat de groep dreigt te verliezen, voorkomt Dr. B. dat door in te grijpen en de partij eindigt in remise (gelijkspel). De aanwezigen raken geïnteresseerd in Dr. B. en de verteller, een landgenoot van Dr. B, probeert vervolgens de mysterieuze man te overtuigen tot nog een partij.
Dr. B. was een advocaat die voorheen weinig schaaktalent had, maar nadat hij vier maanden lang in isolatie is opgesloten door de Gestapo, leert hij schaken. Door een schaakboek dat Dr. B. gestolen heeft van een Gestapo-medewerker, leert Dr. B. de regels kennen. Nadat hij alle partijen in zijn hoofd nagespeeld heeft, begint Dr. B. tegen zichzelf te spelen. Dat betekent dat hij met zowel de witte als de zwarte stukken speelt. Doordat Dr. B. zijn ‘’witte helft’’ en ‘’zwarte helft’’ van elkaar probeert te splitsen, krijgt hij een zenuwinzinking. Hierdoor werd Dr. B. naar een arts gebracht, waarna hij gered werd van de Gestapo.
De eerste partij eindigt in een overwinning van Dr. B., nadat hij ‘’Zo! Klaar!’’ riep, tot verbazing van de overige aanwezigen. Czentowitz erkent zijn nederlaag door alle stukken van het bord te vegen. Dr. B. wilde voor het begin van de partij maar één partij te spelen, om daarna een streep te zetten onder zijn ‘’schaakcarrière’’. Czentowitz wilde echter revanche en Dr. B. stemde daar eigenlijk ongewild mee in. De tweede partij verliest Dr. B. dan ook kansloos, nadat Czentowitz opzettelijk veel tijd neemt voor elke zet. Hierdoor wordt Dr. B. ‘’gek’’, waarna hij flink gaat ijsberen en in zijn hoofd tegen zichzelf gaat schaken. Vervolgens raakt Dr. B. in verwarring met de ‘’echte’’ partij die hij tegen Czentowitz speelt, waarna hij zijn excuses aanbiedt en wegloopt.
Conclusie
Het boek is in het begin lastig om te lezen, mede door het taalgebruik en de personages die worden geïntroduceerd. Naarmate je echter verder leest en ‘’in’’ het boek zit, is het steeds gemakkelijker en interessanter om het boek te lezen. Door de psychologische achtergronden van de personages is het eenvoudig om met ze meet te leven. Al met al is Schaaknovelle een mooi boek dat de moeite waard is om te lezen.
Rating: 8/10